Ο Νερόμυλος Βαπτιστή βρίσκεται στο χωριό Βαπτιστής στα Βόρεια Τζουμέρκα, στη θέση «Μουτσιάρα» σε υψόμετρο 950 μέτρων. Μαζί με τον νερόμυλο υπάρχει μονότοξη γέφυρα πάνω από το ρέμα που χύνεται στον Καλαρρύτικο ποταμό. Η πρόσβαση στον νερόμυλο γίνεται από την είσοδο του χωριού. Μαζί με τον νερόμυλο υπάρχει και η νεροτριβή του Αγίου Ιωάννη. Ο νερόμυλος διατηρείται σε καλή κατάσταση και είναι προσβάσιμος από τον κεντρικό δρόμο. Στο σημείο θα απολαύσετε το ρυάκι και τη φύση.
Στον ορεινό όγκο των Τζουμέρκων, χώρο όπου η γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή συνδυάζεται με την οικιακή βιοτεχνία, αναπτύσσεται ένα σύνολο υποδομών αυτής της μορφής. Οι υποδομές αυτές λειτουργούν είτε υπό ιδιωτικό είτε υπό κοινοτικό καθεστώς, ενώ δεν λείπουν και τα βακούφικα κτίσματα, τα οποία υπάγονται στη δικαιοδοσία των μοναστηριών. Σήμερα, λίγα από αυτά τα κτίσματά στέκουν, και αυτά σε αρκετά χωριά είναι σε αχρηστία. Σε αρκετές περιπτώσεις, κάποια έχουν αναπαλαιωθεί ή κατασκευαστεί στο ίδιο σημείο όπου βρισκόταν παλαιότερα, υπακούοντας στη λογική της τουριστικής προβολής των βιοτεχνικών κτισμάτων της περιοχής των Τζουμέρκων.
Οι λάτρεις του ορεινού τουρισμού έχουν προορισμό το Συρράκο και τους Καλαρρύτες. Στα δυο χωριά στα Βόρεια Τζουμέρκα συνταιριάζουν αρμονικά τα πετρόχτιστα σπίτια με τη μοναδική φύση και τα βοσκοτόπια. Πηγαίνοντας στο Συρράκο, θα εντυπωσιαστείτε από την αρχιτεκτονική του. Όλα τα σπίτια είναι φτιαγμένα από το λευκό και το μαύρο σχιστολιθικό πέτρωμα της ορεινής αυτής περιοχής με εξαιρετική μαεστρία. Κάνοντας περίπατο στο χωριό θα δείτε επίσης τα διατηρημένα αλώνια και καλύβες των ντόπιων. Όλο το ιστορικό χωριό είναι ξαναχτισμένο από ντόπιους, κυρίως ξενιτεμένους, και τους απογόνους τους, και παρουσιάζεται σαν ένα κινηματογραφικό σκηνικό εποχής. Από το χωριό θα εντυπωσιαστείτε από τις πλαγιές της κοιλάδας του ποταμού Άραχθου, οι οποίες παρουσιάζουν έντονες κλίσεις και καταλήγουν απότομα στην κοίτη του ποταμού. Αυτή η φυσική μορφολογία υποχρεώνει τους κατοίκους στην κατασκευή καλλιεργήσιμων αγρών σε αναβαθμίδες. Οι ξερολιθιές στις πλαγιές των βουνών, που αυτές συγκρατούν τους μικρούς κλήρους γεωργικής γης σε οικισμούς με μεγάλο υψόμετρο, συνιστούν την ίδια την ταυτότητα του χώρου, που παρουσιάζει μάλιστα και ξεχωριστό ενδιαφέρον από τη σκοπιά της πολιτισμικής οικολογίας.
Οι κάτοικοι του χωριού βρίσκονται στο χωριό κυρίως την άνοιξη και το καλοκαίρι. Τον χειμώνα είναι ελάχιστοι και διατηρούν τις φιλόξενες ταβέρνες ανοιχτές κοντά στην εκκλησία του Αγ. Νικολάου.
Το Συρράκο διαθέτει δυο λαογραφικά μουσεία. Η οικία του ποιητή και πεζογράφου Κώστα Κρυστάλλη, που πλέον έχει μετατραπεί σε λαογραφικό μουσείο και βιβλιοθήκη, διαθέτει όλο τον εξοπλισμό ενός σπιτιού εποχής καθώς και κειμήλια του ποιητή. Υπάρχει επίσης εξοπλισμός οικιακής τυροκομίας και υφαντουργίας. Το αρχοντικό σπίτι της Ερμηνείας Φωτιάδου που έχει μετατραπεί εξίσου σε λαογραφικό μουσείο με κειμήλια 150 ετών ανεκτίμητης αξίας, διατηρεί ανέπαφα τα στοιχεία της τότε εποχής που η περιοχή άκμαζε από εμπόριο και κτηνοτροφία. Στις αίθουσες του μουσείου εκτίθενται έπιπλα, κεντήματα, υφαντά, φορεσιές, οικιακά σκεύη και φωτογραφίες.
Η είσοδος στα λαογραφικά μουσεία του Κώστα Κρυστάλλη και της Ερμηνείας Φωτιάδου είναι δωρεάν. Το τηλέφωνο επικοινωνίας για τα μουσεία είναι το 26510-38490.
Ο νερόμυλος και το γεφύρι Κουϊάσας ανήκουν στην κοινότητα Καλαρρύτες, βρίσκονται σε υψόμετρο 807 μέτρων, μέσα στην κοιλάδα του Χρούσια ποταμού. Για να προσεγγίσουμε το σημείο, θα ακολουθήσουμε διαδρομή προς Καλαρρύτες. Η διαδρομή είναι περίπου 15 λεπτά με τα πόδια. Μετά τη σιδερένια γέφυρα και πριν τους Καλαρρύτες, στο αριστερό μας χέρι βρίσκουμε πινακίδα που μας οδηγεί προς το πέτρινο γεφύρι Κουϊάσας και στον παλιό πέτρινο νερόμυλο. Το μονοπάτι ξεκινάει με τα σκαλιά στα δεξιά και από τη σκάλα των Καλαρρυτών θα φτάσετε στο γραφικό χωριό. Η διαδρομή συνεχίζει ευθεία και σύντομα θα διακρίνετε τον όμορφο νερόμυλο και τον εντυπωσιακό καταρράκτη, που προέρχεται από πηγές κάτω από τους Καλαρρύτες και χύνεται στο Χρούσια. Το μέρος είναι σπάνιας ομορφιάς και τα ακούσματα της φύσης μοναδικά.
Το όνομα Κουϊάσα σημαίνει σκιερό μέρος. Το γεφύρι είναι μονότοξο με άνοιγμα 5,40 μέτρα, ενώ το ύψος του φτάνει τα 18 μέτρα. Στον κορμό του ενός σκέλους της γέφυρας υπάρχει μικρότερο τόξο που ελαφραίνει την κατασκευή (ανακουφιστικό τόξο) και επιτρέπει τη γρήγορη διέλευση του νερού σε περίπτωση πλημμύρας.
Ο νερόμυλος βρίσκεται κρυμμένος μέσα στο δάσος και μοιάζει με πλάνο από παραμύθι. Στον χώρο του νερόμυλου κατά τους καλοκαιρινούς μήνες έως τον Νοέμβριο λειτουργεί παραδοσιακό καφενείο που προσφέρει και φαγητό. Στο καφενείο μπορείτε να απολαύσετε σπιτική λεμονάδα και χειροποίητο εκμέκ.
Ο χώρος διαθέτει υποδομή για πικνίκ και στον καταρράκτη οι τολμηροί δροσίζονται στα κρυστάλλινα νερά του Καλαρρύτικου. Το μονοπάτι είναι ήπιας δυσκολίας, έχει μήκος 1 χιλιόμετρο, σε ορισμένα σημεία έχει πέτρινα σκαλοπάτια και διανύεται σε 15-20 λεπτά. Η γέφυρα από τον νερόμυλο βρίσκονται σε απόσταση 6-7 λεπτών περπάτημα.
Ο νερόμυλος και το γεφύρι Κουϊάσας ανήκουν στην κοινότητα Καλαρρύτες, βρίσκονται σε υψόμετρο 807 μέτρων, μέσα στην κοιλάδα του Χρούσια ποταμού. Για να προσεγγίσουμε το σημείο, θα ακολουθήσουμε διαδρομή προς Καλαρρύτες. Η διαδρομή είναι περίπου 15 λεπτά με τα πόδια. Μετά τη σιδερένια γέφυρα και πριν τους Καλαρρύτες, στο αριστερό μας χέρι βρίσκουμε πινακίδα που μας οδηγεί προς το πέτρινο γεφύρι Κουϊάσας και στον παλιό πέτρινο νερόμυλο. Το μονοπάτι ξεκινάει με τα σκαλιά στα δεξιά και από τη σκάλα των Καλαρρυτών θα φτάσετε στο γραφικό χωριό. Η διαδρομή συνεχίζει ευθεία και σύντομα θα διακρίνετε τον όμορφο νερόμυλο και τον εντυπωσιακό καταρράκτη, που προέρχεται από πηγές κάτω από τους Καλαρρύτες και χύνεται στο Χρούσια. Το μέρος είναι σπάνιας ομορφιάς και τα ακούσματα της φύσης μοναδικά.
Το όνομα Κουϊάσα σημαίνει σκιερό μέρος. Το γεφύρι είναι μονότοξο με άνοιγμα 5,40 μέτρα, ενώ το ύψος του φτάνει τα 18 μέτρα. Στον κορμό του ενός σκέλους της γέφυρας υπάρχει μικρότερο τόξο που ελαφραίνει την κατασκευή (ανακουφιστικό τόξο) και επιτρέπει τη γρήγορη διέλευση του νερού σε περίπτωση πλημμύρας.
Ο νερόμυλος βρίσκεται κρυμμένος μέσα στο δάσος και μοιάζει με πλάνο από παραμύθι. Στον χώρο του νερόμυλου κατά τους καλοκαιρινούς μήνες έως τον Νοέμβριο λειτουργεί παραδοσιακό καφενείο που προσφέρει και φαγητό. Στο καφενείο μπορείτε να απολαύσετε σπιτική λεμονάδα και χειροποίητο εκμέκ.
Ο χώρος διαθέτει υποδομή για πικνίκ και στον καταρράκτη οι τολμηροί δροσίζονται στα κρυστάλλινα νερά του Καλαρρύτικου. Το μονοπάτι είναι ήπιας δυσκολίας, έχει μήκος 1 χιλιόμετρο, σε ορισμένα σημεία έχει πέτρινα σκαλοπάτια και διανύεται σε 15-20 λεπτά. Η γέφυρα από τον νερόμυλο βρίσκονται σε απόσταση 6-7 λεπτών περπάτημα.
Η επίσκεψη στους Καλαρρύτες περιλαμβάνει την περιήγηση στο Μουσείο Καλαρρυτινής Αργυροτεχνίας, το οποίο στεγάζεται στο ανακαινισμένο κτήριο του πετρόχτιστου πρώην δημοτικού σχολείου, στο κέντρο του χωριού. Γνωστοί χρυσοχόοι προέρχονται από το συγκεκριμένο οικισμό, όπως ο Βούλγαρης (Bulgari).
Στην έκθεση θα συναντήσετε τον εργαλειακό εξοπλισμό της παραδοσιακής αργυροτεχνίας αλλά και της εξέλιξης της αργυροχοϊκής τεχνολογίας στο πέρασμα του χρόνου. Στη συνέχεια θα εντυπωσιαστείτε με τα τελικά προϊόντα της αργυροτεχνίας, ως αντιπροσωπευτικά δείγματα της Καλαρρυτινής τέχνης. Τα εκθέματα που θα συναντήσετε είναι από τη χρονική περίοδο μεταξύ 18ου και 20ού αιώνα.
Η έκθεση παρουσιάζεται σε δυο θεματικές ενότητες: η πρώτη αίθουσα φιλοξενεί διάφορα μηχανήματα επεξεργασίας του μετάλλου, μαζί με τα συνοδά εξαρτήματά τους, και τα εργαλεία των τεχνιτών. Η δεύτερη αίθουσα στεγάζει τα προϊόντα της Καλαρρυτινής αργυροτεχνίας, στην τελική τους μορφή. Τα εκθέματα που θαυμάζει ο επισκέπτης είναι αντικείμενα οικιακής χρήσης και διακόσμησης, κοσμήματα συρματερά, χυτά και με την τεχνική του niello (σαβάτι), εξαρτήματα παραδοσιακών ενδυμασιών, είδη προσωπικής χρήσης και είδη καπνιστού, εκκλησιαστικά είδη, κ.ά..
Οι Καλαρρύτες βρίσκονται στο χείλος της απότομης χαράδρας που καταλήγει στον ποταμό Καλαρρύτικο, σε υψόμετρο 1200 μέτρων. Εσωτερικά, ο οικισμός έχει υπέροχα αρχοντικά με γραφικά καλντερίμια, τοξωτά γεφύρια, περικαλλείς βρύσες, όλα τους αριστουργήματα της τέχνης και της πέτρας και ξεχωριστά δείγματα λαϊκής αρχιτεκτονικής. Οι γιορτές στην περιοχή είναι συχνές και συνοδεύονται πάντα με μουσική και χορό. Τα τέσσερα βασικά μουσικά όργανα είναι το κλαρίνο, το βιολί, το λαούτο και το ντέφι. Η μουσική, το τραγούδι και ο χορός, είναι άρρηκτα δεμένα με τον ορεινό χώρο και την επαγγελματική ιδιότητα. Οι σημαντικές γιορτές και τα ανταμώματα είναι:
Της Ζωοδόχου Πηγής (την Παρασκευή μετά το Πάσχα) στην Κηπίνα
Της Αγίας Παρασκευής (26 Ιουλίου)
Της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στον ναό του Αγίου Νικολάου (15 Αυγούστου)
Του Αγίου Νικολάου (6 Δεκεμβρίου)
Εθνική Εορτή: το πρώτο Σαββατοκύριακο του Ιουλίου κάθε έτους «Διήμερο μνήμης, τιμής και ευγνωμοσύνης»
Στο χωριό Ματσούκι, στο ποτάμι της Μαυριάς, συναντάμε τον νερόμυλο του χωριού. Ο νερόμυλος, μαζί με το μαντάνι και τη ντριστέλα αποτελούν κομμάτι του ναού της Αγίας Παρασκευής. Στο ισόγειο συναντάμε τον νερόμυλο που είναι ένα πέτρινο οικοδόμημα με στέγη από σχιστόλιθους. Εσωτερικά και στη βορειοανατολική πλευρά βρίσκεται ένα μικρό δωμάτιο για την παραμονή του μυλωνά. Στον μύλο υπήρχε ένα υπόστεγο που ήταν για το φόρτωμα και το ξεφόρτωμα των ζώων, αλλά έχει πλέον καταστραφεί. Κάτω από το δάπεδο του μύλου διακρίνεται καμάρα στην οποία είναι τοποθετημένη φτερωτή. Το νερό του ποταμού, διοχετευμένο από αυλάκι, έδινε ώθηση στη φτερωτή, η οποία με τη σειρά της προκαλούσε την ομαλή κυκλική κίνηση στις μυλόπετρες με σταθερή συχνότητα περιστροφής. Οι μυλόπετρες αποτελούνταν από δυο κυκλικές πέτρες, τοποθετημένες η μία πάνω στην άλλη. Ανάμεσά τους τοποθετούνταν τα δημητριακά για άλεσμα.
Ο νερόμυλος έχει αποκατασταθεί στην αρχική του μορφή και ο επισκέπτης μπορεί να δει σήμερα τις δύο μυλόπετρες με τις ξύλινες κάσες, όπου τοποθετούνταν προς άλεση αντίστοιχα τα δημητριακά (σιτάρι, καλαμπόκι, κριθάρι) και το χοντρό αλάτι που χρησιμοποιούνταν στην τροφή των προβάτων. Το μαντάνι, είδος ξύλινης υδροκίνητης μηχανής, χρησιμοποιήθηκε για την επεξεργασία των μάλλινων υφασμάτων. Το νερό διαρρέοντας ένα αυλάκι, διοχετευόταν σε έναν όρθιο ξύλινο σωλήνα και με την πίεση που αναπτυσσόταν έδινε κίνηση σε μία κάθετα τοποθετημένη φτερωτή (υδροτροχός), η οποία ενεργοποιούσε τέσσερα ξύλινα πόδια. Τα πόδια χτυπούσαν διαδοχικά επάνω στο ρούχο που ήταν απλωμένο σε μια στενόμακρη χοντρή σανίδα μήκους 2 μέτρων και πλάτους 80 εκατοστών.
Το μαντάνι είναι σε χρήση σήμερα. Η ντριστέλα, παραδοσιακή υπαίθρια νεροτριβή με ξύλινες δόγες (κυρτές σανίδες βαρελιού), βρίσκεται μπροστά και σε μικρή απόσταση από τον νερόμυλο, δίπλα στο μαντάνι. Μια ξύλινη κάναλη, σχεδόν κάθετη και ύψους 3,40 μέτρων διοχέτευε νερό στη ντριστέλα, το οποίο με περιστροφική δίνη έπλενε το ύφασμα, ώστε να γίνει πιο κυκλική η ύφανσή του. Οι ντριστέλες χρησιμοποιήθηκαν στο καθάρισμα και για την επεξεργασία μάλλινων υφαντών.
Το Ματσούκι είναι ένα χωριό μέσα στα έλατα με πέτρινα σπίτια και φιλόξενους κατοίκους. Το χωριό είναι ένα από τα βλαχόφωνα χωριά των Τζουμέρκων, με πλούσια παράδοση και αξιόλογα δείγματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, όπως γεφύρια, νερόμυλους και αλώνια, αλλά και την εντυπωσιακή Ιερά Μονή Βύλιζας. Στο Ματσούκι υπάρχουν τρεις σύλλογοι που διοργανώνουν και συμμετέχουν σε πολιτιστικά δρώμενα της περιοχής.
Εντύπωση θα σας κάνει η σπουδαία συλλογή του μουσείου Ματσουκίου, όπου σε μια αίθουσα εκτίθενται 58 μεταβυζαντινές εικόνες από τον 15ο αιώνα και έπειτα, έργα σπουδαίων ζωγράφων της Κρητικής και Επτανησιακής Σχολής, αλλά και ανώνυμων, λαϊκών αγιογράφων της Ηπείρου.
Ένα πέτρινο μοναστήρι δεσπόζει στα 1.000 μέτρα υψόμετρο στα Βόρεια Τζουμέρκα. Κατά την παράδοση η Μονή ιδρύθηκε τον 11ο αιώνα. Η αρχαιότερη όμως γραπτή μαρτυρία της Βύλιζας είναι η εικόνα του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου με χρονολογία 1676. Η Ιερά Μονή Βύλιζας, αυτό το μοναδικό Μοναστήρι αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, βρίσκεται μεταξύ των χωριών Καλαρρύτες και Ματσούκι, στο χείλος του γκρεμού, ακούγοντας τα τρία ποτάμια που κυλάνε στο φαράγγι μέχρι να ενωθούν στην κοίτη του Αράχθου.
Η πρόσβαση γίνεται από το χωριό Ματσούκι. Εκεί θα σταθμεύσετε το αυτοκίνητο και σε ενάμιση χιλιόμετρο περπάτημα σε δύσκολο μονοπάτι με σκαλιά θα συναντήσετε την Ιερά Μονή Βύλιζας. Πλησιάζοντας το Μοναστήρι εντύπωση δημιουργούν οι πολεμίστρες στα τείχη του Μοναστηριού.
Η Ιερά Μονή Βύλιζας έχει ένα σημαντικό ρόλο στην ιστορία της Ελλάδας. Η πλούσια βιβλιοθήκη της διαθέτει 14 χειρόγραφα που φυλάσσονται στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Το παλαιότερο χειρόγραφο της Μονής ήταν αυτό της Μονής Ιβήρων με 1.100 σελίδες του 1350 μ.Χ.. Γενικά το μοναστήρι είχε ακμάσει, διότι υπήρχαν δυο εμπορικά στοιχεία στην περιοχή, που ήταν η κτηνοτροφία και το μαλλί.
Η αρχιτεκτονική της Μονής είναι ιδιαίτερη. Το σημερινό κτίσμα είναι μεταβυζαντινό. Το καθολικό κτίστηκε στον τύπο του μονόχωρου ναού με νάρθηκα και απολήγει σε πεντάπλευρη αψίδα. Η Μονή ανακαινίσθηκε το 1783 και διατηρεί αρκετά κελιά. Στον περίβολο του μοναστηριού υπάρχει ακόμη ένας ναός αφιερωμένος στον Ιωάννη τον Πρόδρομο. Ο δεύτερος αυτός ναός είναι τοιχογραφημένος από το 1737, δια χειρός των αυταδέλφων Γεωργίου και Στεργίου από το γειτονικό χωριό Καλαρρύτες, και διαθέτει επιχρυσωμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο με υπέροχες εικόνες.
Το μοναστήρι μετά την διάλυσή του (1893) ζει την παρακμή του. Σήμερα η Μονή είναι μετόχι της Ι.Μ. Κάτω Παναγιάς Άρτας. Το 1981 ξεκίνησε η αναστήλωση του. Το μοναστήρι δεν έχει καλόγερους αλλά είναι πάντα ανοιχτό και φιλόξενο στους προσκυνητές και επισκέπτες.
Η Ιερά Μονή Κηπίνας είναι ένα εντυπωσιακό μοναστήρι και προκαλεί δέος λόγω της θέσης του, διότι είναι χτισμένο μέσα σε απόκρημνο βράχο στα Βόρεια Τζουμέρκα, κοντά στο χωριό Καλαρρύτες.
Το 1212 ο Μοναχός Γρηγόριος ξεκίνησε να χτίζει το μοναστήρι και το αφιέρωσε στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Το όνομα της μονής οφείλεται στους κήπους που καλλιεργούσαν οι μοναχοί. Η Μονή γνώρισε ιδιαίτερη άνθηση κατά τον 18ο αιώνα και οι μοναχοί της διακρίθηκαν για το κοινωνικό τους έργο. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, σύμφωνα με την παράδοση, στη Μονή λειτουργούσε κρυφό σχολειό, ενώ η σπηλιά που βρίσκεται στον βράχο χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο από τους κατοίκους της περιοχής. Τον 19ο αιώνα η μονή εγκαταλείφθηκε και το 1931 έγινε μετόχι της μονής Τσούκας.
Ο ασφαλτοστρωμένος δρόμος φθάνει ως τη βάση του βράχου και από εκεί ένα μονοπάτι σκαλισμένο στον βράχο οδηγεί στη Μονή. Μετά το μονοπάτι υπάρχει μια ξύλινη γέφυρα. Το μονοπάτι είναι στην πλαγιά του βράχου και η κινητή κρεμαστή γέφυρα βρίσκεται πριν από την είσοδο, η οποία είναι κατεβασμένη για την προσέγγιση της Μονής.
Ο μικρός ναός της Μονής είναι κατάγραφος με αγιογραφίες πιθανόν του 17ου αιώνα. Το ρόλο της στέγης παίζει ο συμπαγής βράχος που έχει λαξευτεί με τέχνη ώστε να σχηματίζει έναν τέλειο θόλο. Το καθολικό έχει ως στέγη, επίσης, τον φυσικό βράχο. Το επιχρυσωμένο ξύλινο τέμπλο και οι εικόνες του Ιωάννη από τη Σαγιάδα είναι έργα του 18ου αιώνα. Τα κελιά είναι πλήρως ανακαινισμένα, διαμορφωμένα με ξύλινες προεκτάσεις και δημιουργούν εξαιρετικό αρχιτεκτονικό συγκρότημα δύο επιπέδων, απόλυτα εναρμονισμένο με τον βράχο.
Η Ιερά Μονή εορτάζει την Παρασκευή της Διακαινησίμου, της Ζωοδόχου Πηγής.
Η επίσκεψή σας στην Ιερά Μονή Κηπίνας μπορεί να ξεκινήσει από τις 08:00 το πρωί έως τη δύση του ηλίου. Το μοναστήρι είναι μικρό και πολύ ιδιαίτερο λόγω τοποθεσίας. Η επίσκεψη και η ξενάγηση γίνεται με οδηγό από το χωριό, που έχει το κλειδί. Για το ημερολόγιο των λειτουργιών της θα πρέπει να επικοινωνήσετε με τη Μονή στο 2659061186.
Ο Κατσαντώνης έμεινε στην ιστορία για τον ηρωισμό του. Ο ήρωας πέρασε από τα Άγραφα στα Τζουμέρκα από όπου ήταν η μητέρα του (κοινότητα Πετροβουνίου). Πηγαίνοντας προς τη μητέρα του, οι Τούρκοι πιάσανε τον άρρωστο Κατσαντώνη. Ο Κατσαντώνης κρυβόταν σε διάφορα σημεία του βουνού. Ο προεπαναστατικός ήρωας παρέμεινε στη σπηλιά της Ηπείρου μέχρι τη σύλληψή του από τους Τούρκους τον Αύγουστο του 1808. Η άδοξη σύλληψη του Κατσαντώνη και του αδερφού του στη Σπηλιά τους και η μεταφορά τους στον Αλή Πασά στα Ιωάννινα υπήρξαν σύμβολο θυσίας και ηρωισμού στον βωμό της πολυπόθητης λευτεριάς.
Στη σπηλιά σήμερα πάνω σε πέτρινο τοιχίο βρίσκεται μια μαρμάρινη πλάκα με φωτογραφία του Κατσαντώνη που αναγράφει στο κάτω μέρος «ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΣΠΗΛΙΑΣ – ΑΙΧΜΑΛΩΣΙΑ ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗ – ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1808».
